Sjómenn vítt og breitt um landið hafa um alllanga hríð verið afar ósáttir við það viðmiðunarfiskverð sem Verðlagsstofa skiptaverðs ákvarðar, enda er það verð ætíð langt undir því verði sem fæst þegar fiskur er seldur í opnum viðskiptum í gegnum fiskmarkaði.

Það er morgunljóst að hér er um gríðarlega hagsmuni að ræða fyrir þá sjómenn sem eru látnir taka laun sín eftir því lágmarksverði sem Verðlagsstofa skiptaverðs ákveður. Enda hafa útgerðir í auknu mæli hætt að landa afla á fiskmarkaði og tekið aflann beint inní vinnsluna hjá sér og greitt sjómönnum viðmiðunarverðið frá Verðlagsstofu, en ekki markaðsverð og hér munar gríðarlegum upphæðum.

Þetta þýðir að sjómenn verða af miklum tekjum, sveitarfélögin verða af útsvari, ríkissjóður af tekjuskatti og hafnarsjóðir sveitarfélaganna af hafnargjöldum, því aflaverðmætið verður mun minna en ef allur fiskur myndi taka mið af markaðsverði.  Þeir einu sem græða eru útgerðamennirnir!

Skoðum hvað áætlað er að sjómenn, ríkissjóður, sveitarfélögin og hafnarsjóðir eru að verða af miklum fjármunum vegna þess að útgerðir komast upp með að greiða eftir lágmarksverði Verðlagsstofu skiptaverðs. Samkvæmt skýrslu sem KPMG gerði fyrir Samtök fiskframleiðenda í fyrra þá kemur fram að ef útgerðamenn hefðu látið markaðsverð á fiskmörkuðum gilda, þá hefði aflaverðmætið hækkað um 18 milljarða.  Það hefði þýtt að tekjur þeirra sjómanna sem taka laun eftir Verðlagsstofuverðinu hefðu verið 7 milljörðum hærri, takið eftir: 7 milljörðum. Sveitarfélögin hefðu fengið 1 milljarð í auknar útsvarstekjur, ríkissjóður hefði fengið tæpa 2 milljarða í aukinn tekjuskatt og hafnarsjóðir hefðu fengið 350 milljónir í auknar tekjur vegna hærra aflaverðmætis.  

En hvernig er þetta viðmiðunarverð sem Verðlagsstofa skiptaverðs styðst við fundið út? Jú, það er nefnd sem ákvarðar þetta verð, en úrskurðarnefndin starfar eftir lögum um Verðlagsstofu skiptaverðs og úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna frá árinu 1998. Í úrskurðarnefndinni sem tekur ákvörðun um þetta fiskverð sitja hagsmunaaðilar útgerðarmanna og sjómanna en í nefndinni eiga sæti fulltrúar frá Landssambandi útvegsmanna og Landssambandi smábátasjómanna ásamt fulltrúum frá Sjómannasamtökunum.

Brot á samkeppnislögum?

Þetta fyrirkomulag er vart hægt að telja eðlilegt, enda hefur samkeppniseftirlitið gert athugasemdir við þetta fyrirkomulag í áliti sem kom út árið 2012. Þar kom meðal annars fram orðrétt:

„Í þriðja lagi vill samkeppniseftirlitið benda ráðherra á að það fyrirkomulag laga um Verðlagsstofu skiptaverðs, sem fjallað var um hér að framan, að hagsmunasamtök útvegsmanna sem eru keppinautar, ræði um og ákveði verð sem síðan er notast við í innri viðskiptum útgerða er óheppilegt í samkeppnislegu tilliti.“ Einnig kom eftirfarandi fram í álitinu „Til að koma í veg fyrir þær samkeppnishömlur sem af þessu fyrirkomulagi leiða væri eðlilegast að útvegsmenn kæmu ekki með beinum hætti að ákvörðun þessa verðs (Verðlagsstofuverðs). Möguleg lausn væri að efla starfsemi skiptaverðs og gefa stofnuninni heimildir til ákvarða viðmiðunarverð í beinum viðskiptum með fisk.“ Svo segir einnig í þessu áliti: „Slík breyting eða önnur sambærileg leið myndi líklega hafa að í för með sér að verð í innri viðskiptum samþættra útgerða yrði líkara því verði sem annars myndi gilda í sambærilegum viðskiptum á milli tveggja ótengdra aðila.“

Takið eftir þessum orðum, þarna segir Samkeppniseftirlitið að ef útgerðarmenn kæmu ekki að ákvörðun viðmiðunarverðsins þá yrði fiskverðið til sjómanna hærra. Formaður spyr sig, er þetta ekki brot á samkeppnislögum? Og hví gerir Samkeppniseftirlitið ekkert í því að fylgja þessum ábendingum sínum eftir? Hér eru gríðarlegir hagsmunir í húfi fyrir þjóðarbúið allt.

Já, eins og áður sagði þá er gremja sjómanna vítt og breitt gríðarleg vegna þess mikla munar sem er á milli verðs Verðlagsstofu skiptaverðs og þess verðs sem fæst með sölu í gegnum fiskmarkaði. Eins og fram kom í skýrslunni frá KPMG eru gríðarlegir hagsmunir í húfi fyrir sjómenn og getur sú upphæð numið allt að 7 milljörðum króna á ársgrundvelli.

Einhverra hluta vegna hafa útgerðarmenn komist upp með það að nota eingöngu verð Verðlagsstofu varðandi uppgjör til sjómanna þrátt fyrir að það sé einungis viðmiðunarverð og lágmarksverð.

Formaður vill benda sjómönnum á að skýrt er kveðið á um í kjarasamningum að útgerðarmaður og áhöfn skuli gera sín á milli samning um fiskverð þegar útgerð selur afla til eigin vinnslu. Það er að segja, í viðskiptum milli skyldra aðila. Sjómenn eru beðnir um að taka sérstaklega eftir þessu: Til að slíkur samningur öðlist gildi skal hann staðfestur í leynilegri atkvæðagreiðslu áhafnar og að því loknu undirritaður af fulltrúum áhafnar og útgerðar. Samningurinn skal vera í stöðluðu formi þar sem fram komi meðal annars verð einstakra fisktegunda, gildistími, uppsagnarákvæði og svo framvegis.

Ætli sjómenn hafi almennt gert slíka samninga um fiskverð, eða er það útgerðamaðurinn sem ákveður einhliða að Verðlagstofuverðið skuli gilda?

Takið enn og aftur eftir sjómenn, þið hafið rétt til þess að semja við ykkar útgerð um fiskverð og sjómenn eiga alls ekki að láta útgerðarmenn komast upp með að nota viðmiðunarverðið frá Verðlagsstofu skiptaverðs sem er lágmarksverð eins og margoft hefur komið fram. Leitið til ykkar stéttarfélags, tökum höndum saman og látum ekki allan arðinn renna óskiptan til útgerðarmanna eins og nú er. Sjómenn, fiskvinnslufólk og þjóðin öll vill fá hlutdeild í þessum mikla arði sem auðlindir hafsins eru að skila okkur.

Hvalveiðunum sem hófust 16. júní síðastliðinn er nú lokið en alls veiddust 134 langreyðar af þeim 154 sem leyfið var fyrir. Það er óhætt að segja að veiðar og vinnsla á hval hafi verið mikil innspýting fyrir atvinnulífið hér á Vesturlandi enda voru uppundir 150 manns sem störfuðu í kringum þessa starfsemi og er margt sem bendir til þess að meðallaun á vertíðinni hafi verið á bilinu 800.000 - 1.000.000 kr. á mánuði.

Á þessu sést að þetta skiptir gríðarlega miklu máli fyrir umrædda starfsmenn enda eru atvinnumöguleikar upp á slíkar tekjur ekki á hverju strái um þessar mundir. Hinsvegar er rétt að geta þess að starfsmenn Hvals hafa svo sannarlega unnið fyrir hverri krónu enda er umtalsvert vinnuframlag sem liggur að baki slíkum launum. Það hefur áður komið fram hér á heimasíðu félagsins að það er svona starfsemi sem skiptir okkur Íslendinga gríðarlega miklu máli, fyrirtæki sem skapa íslensku þjóðarbúi gjaldeyristekjur, tekjur sem gera það að verkum að við getum haldið úti því velferðarsamfélagi sem við viljum búa í. Nú er bara að vona að hvalveiðarnar muni hefjast að nýju að ári því það er morgunljóst að á meðan á vertíðinni stendur má segja að áhrif veiðanna og vinnslunnar séu ígildi stóriðju og því má kannski segja að hér sé um vistvæna stóriðju að ræða.  

Fyrir helgi var haldin kjaramálaráðstefna Starfsgreinasambands Íslands þar sem til umfjöllunar var mótun kröfugerðar vegna komandi kjarasamningviðræðna.

Niðurstaða fundarins var sú að samið verði til skamms tíma vegna óvissu í efnahagsmálum og eru menn að horfa á samning sem myndi gilda í 6 til 12 mánuði.  Það hefur bæði  kosti og galla að semja til skamms tíma. En grundvallaratriðið, óháð því hvort samið verði til skamms eða lengri tíma, er að horfið verði frá þeirri láglaunastefnu sem hér hefur viðgengist í áratugi og einnig að sótt verði af fullri hörku gagnvart þeim greinum sem hafa klárlega svigrúm til launahækkana eins og t.d. fiskvinnslan.

Það var því afar ánægjulegt að algjör einhugur var á kjaramálaráðstefnunni um að sækja á þessar greinar eins og fiskvinnsluna óháð því hversu langur samningstíminn verður. 

Það liggur fyrir að útgerðin er að skila sögulegum hagnaði ár eftir ár og nú er komið að fiskvinnslufólki að fá að njóta ávinningsins af góðri afkomu í greininni og ekki veitir af þar sem laun fiskvinnslufólks eru til skammar, en eftir 15 ára starf er starfmaður með um 250 þúsund í heildarlaun með bónus. Rétt er að geta þess að fleiri greinar í útflutningi eru að gera það gott um þessar mundir eins og t.d. ferðaþjónustan og því mikilvægt að laun í ferðaþjónustu hækki í samræmi við góða afkomu í greininni.

Það kom einnig skýrt fram á ráðstefnunni að ekki er vilji til að hækka iðgjöld í samtryggingu lífeyrissjóðanna og því fagnar formaður innilega, því það er algjörlega galið að hækka iðgjöldin á meðan lífeyrissjóðskerfið getur ekki sýnt fram á sjálfbærni.

Einnig kom fram að Starfsgreinasambandið vill ekki vera í samfloti með öðrum landssamtökum hvað launalið kjarasamninga ræðir. Ástæðan er sú að Starfsgreinasambandið hefur gríðarlega sterka stöðu hvað varðar sókn til launahækkana eins og t.d. í fiskvinnslunni og töldu ráðstefnumenn hag SGS betur borgið eitt og sér. Hins vegar voru menn sammála því að vera í samfloti með öðrum landssamböndum í sameiginlegum réttindamálum eins og t.d. því sem lýtur að stjórnvöldum.

Aðalmálið er samt sem áður það að mjög mikilvægt er að horfið verði frá þeirri láglaunastefnu sem hér hefur ríkt um allanga hríð og launakjör þeirra tekjulægstu verði hækkuð allverulega í komandi kjarasamningum.  

Í morgun komu Árni Páll Árnason formaður Samfylkingarinnar og Guðbjartur Hannesson fyrrv. velferðarráðherra í heimsókn á skrifstofu félagsins og átti formaður með þeim um 40 mínútna spjall um hin ýmsu mál er lúta að hagsmunum launafólks og skuldsettra heimila.

Þetta var fínn fundur þar sem farið var yfir víðan völl, m.a. var fjallað um verðtrygginguna, skuldamál heimilanna, leigumarkaðinn, lífeyrissjóðina, Evrópusambandið og lágmarkslaun á Íslandi. Formaður fór yfir með þeim félögum hversu gríðarlega mikilvægt það væri að ná tökum á skuldavanda heimilanna og mikilvægi þess að afnema hér verðtryggingu á neytendalánum. Formaður upplýsti þá félaga um að þetta hafi verið baráttumál Verkalýðsfélags Akraness í fjöldamörg ár þar sem félagið hefur lagt fram fjölmargar tillögur og ályktanir um afnám verðtryggingar og að forsendubrestur heimilanna verði leiðréttur.

Leigumarkaðinn bar einnig á góma og nauðsyn þess að byggja upp öflugan og heilbrigðan leigumarkað svo fólk hafi kost á öruggum búseturétti til langframa á viðráðanlegum kjörum.

Formaður fór einnig yfir það að lágmarkslaun á Íslandi eru skammarlega lág og velti þeim möguleika upp að ef verkalýðshreyfingunni tekst ekki að lagfæra hér lágmarkslaun þannig að þau nálgist þau neysluviðmið sem gefin hafa verið út, þá þurfi Alþingi jafnvel að grípa til lagasetningar þar sem kveðið verði á um lágmarkslaun á Íslandi. Því það er ekki hægt að bjóða verkafólki upp á laun sem eru langt undir öllum neysluviðmiðum sem gefin hafa verið út af opinberum aðilum.

Þeir félagar töldu afar mikilvægt að halda aðildarviðræðum við Evrópusambandið áfram, en formaður tjáði þeim að hans persónulega afstaða væri einfaldlega sú að spyrja ætti þjóðina að því í þjóðaratkvæðagreiðslu hvort hún vildi halda áfram aðildarviðræðum eða ekki og ef þjóðin vildi halda áfram viðræðum þá yrði slíkur samningur lagður undir þjóðina í annarri atkvæðagreiðslu.

Formaður fór líka yfir þann vanda sem lífeyrissjóðskerfið stendur frammi fyrir, en frá hruni hafa lífeyrissjóðirnir á hinum almenna vinnumarkaði verið skertir um 130 - 150 milljarða króna, samt er tryggingafræðilegur halli þeirra yfir 100 milljarðar. Og þessu til viðbótar er rétt að geta þess að iðgjöld hafa verið hækkuð um 20% frá árinu 2006 á hinum almenna vinnumarkaði án þess að réttindaávinnslan hafi hækkað til samræmis við þá hækkun. Þetta sýnir að lífeyrissjóðskerfið er á engan hátt sjálfbært og þarf að endurskoðast algerlega frá grunni, því það er t.d. æði margt sem bendir til þess að ávöxtunarviðmið lífeyrissjóðanna upp á 3,5% viðhaldi allt of háum vöxtum hér á landi.

Eins og áður sagði var þetta fínn fundur þar sem menn skiptust á skoðunum og telur formaður sig hafa getað komið mörgum álitamálum er lúta að hagsmunum alþýðunnar og skuldsettra heimila vel á framfæri við þá félaga og ítrekaði hann m.a. að mikilvægasta hagsmunamálið væri leiðrétting á forsendubrestinum og afnám verðtryggingar.