Eins og fram hefur komið í fréttum þá slitnaði upp á viðræðum Sjómannasambands Íslands við Samtök fyrirækja í sjávarútvegi í gærkvöldi og því skall á verkfall sjómanna klukkan 23:00 það sama kvöld.

Verkalýðsfélag Akraness hefur mikilla hagsmuna að gæta hér, enda er félagið með um 100 sjómenn í sínu félagi, en flestir þeirra starfa á skipum HB Granda. Þessu til viðbótar getur verkfallið haft áhrif á hátt í 300 félagsmenn sem starfa í fiskvinnslu.

Það er ósköp eðlilegt að töluverð harka sé í þessum kjaraviðræðum, enda hafa sjómenn verið kjarasamningslausir frá 1. janúar 2011. En eðli málsins samkvæmt er slíkt algjörlega óviðunandi. Og krafa sjómanna er skýr, það er að ná viðunandi samningi þar sem gengið er að þeirra helstu kröfum er lúta að þeirra réttindum og kjörum. Samkvæmt þeim upplýsingum sem formaður VLFA hefur aflað sér náðu samninganefndir viðunandi niðurstöðu í nokkrum málum sem djúpur ágreiningur hefur verið um, áður en upp úr viðræðunum slitnaði, en þau mál eru:

• Verðlagsmál 80% af fiskmarkaðsverði
• Nýsmíðaálag, en tillaga var um að það myndi fjara út á jafnlöngum tíma og það hefur verið við lýði
• Kauptrygging hækki umtalsvert
• Bættur orlofsréttur
• Ákvæði um sundurliðun á fjarskiptakostnaði sjómanna komi inn

Það eru hins vegar mál sem ennþá standa útaf og það sem viðræðurnar strönduðu á voru mönnunarmál á uppsjávarskipunum meðal annars. En það hefur verið skoðun sjómanna og stéttarfélaganna að sú fækkun sem hefur átt sér stað á þessum skipum sé farin að ógna illilega öryggi þeirra um borð í skipunum. Þetta er mál sem er mjög mikilvægt að finnist lausn á, því það er ekki hægt að láta það átölulaust að fækkun skipverja um borð í skipum stefni öryggi þeirra í tvísýnu.

Formaður ber von í brjósti um að á þessu finnist lausn sem báðir aðilar geti verið ásáttir um, en fyrst verða menn að vera sammála um að þessi mikla fækkun sé að leiða til þess að áðurnefndu öryggi skipverja sé stefnt í hættu. Sjómenn og stéttarfélögin eru eins og áður sagði ekki í neinum vafa um að svo sé.

Síðan er gríðarlega mikilvægt að ákvörðun um verðmyndun á uppsjávarafla sé hafin yfir allan vafa, en því miður hafa sumir útgerðarmenn ekki hagað sér með eðlilegum hætti þegar ákvörðun hefur verið tekin um verð á uppsjávarafla. Sem dæmi þá hafa útgerðir í sumum tilfellum ákveðið einhliða hvert verðið eigi að vera og það þrátt fyrir skýrt sé kveðið á um það í kjarasamningum að sjómenn kjósi um það hvort þeir séu sáttir við það verð sem útgerðin er tilbúin að greiða. Þetta framferði útgerða hefur valdið skipverjum á uppsjávarskipum eðlilega mikilli gremju, og því mikilvægt að á þessu máli sé tekið í þeim kjarasamningi sem nú er verið að vinna að.

Einnig þarf að hækka fatapeninga handa sjómönnum, en ekki var komið endanleg niðurstaða í það mál þegar uppúr slitnaði og einnig var krafa frá stéttarfélögunum um að sjómenn nytu þeirra sjálfsögðu réttinda eins og annað launafólk hér á landi að fá orlofs- og desemberuppbætur. Það er mikilvægt að menn setjist niður sem fyrst og reyni að finna flöt á þessum atriðum sem útaf standa. Hagsmunir okkar allra eru í húfi, enda græðir enginn á langtímaverkfalli og því ábyrgð okkar mikil að finna viðunandi lausn, en sú lausn þarf að vera með þeim hætti að sjómenn geti við unað.

Eins og fram hefur komið hér á heimasíðu félagsins þá var þing Alþýðusambands Íslands haldið dagana 26.-28. október. Það mál sem helst var til umfjöllunar á þinginu var nýtt vinnumarkaðsmódel að norrænni fyrirmynd.

Það er morgunljóst að mjög skiptar skoðanir voru hjá þingfulltrúum um nauðsyn þess að taka hér upp nýtt samningalíkan. Það er óhætt að segja að þessar skiptu skoðanir endurspeglist í þeirri ályktun sem samþykkt var á þinginu um nýtt vinnumarkaðsmódel, en í ályktun sem samþykkt var á þinginu segir m.a.:

„42. þing Alþýðusambands Íslands bendir á þá staðreynd að grunnur að nýju íslensku samningalíkani verður ekki unninn við núverandi aðstæður. Til þess þarf lengri tíma og dýpri umræður. Eigi að breyta og bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga þurfa að vera til staðar forsendur sem hægt er að vinna út frá.“

Á þinginu var mikið rætt um að traust þyrfti að ríkja á milli aðila vinnumarkaðarins og stjórnvalda. Formaður Verkalýðsfélags Akraness sagði í sínum ræðum að mikilvægt væri að forysta ASÍ myndi byrja á því að skapa sér og ávinna sér traust innbyrðis, með öðrum orðum við sín aðildarfélög og félagsmenn.

Formaður VLFA spurði á þinginu hvort það væri til þess fallið að skapa traust gagnvart aðildarfélögunum og grasrótinni í umræðunni um nýtt vinnumarkaðsmódel að leggja fram gögn þar sem borinn er saman kaupmáttur á Norðurlöndunum og Íslandi, gögn sem ná aðeins til ársins 2014 og hafa ekki verið uppfærð. Formaður spurði líka hvort það væri traustvekjandi að forysta ASÍ upplýsi ekki að kaupmáttur lægstu launa á Íslandi er helmingi hærri en á hinum Norðurlöndunum, en kaupmáttur lægstu launa var að meðaltali rétt yfir 4% á Íslandi á meðan kaupmáttur á Norðurlöndunum var 1,8%.

Formaðurinn gagnrýndi forystu ASÍ harðlega á þinginu fyrir að hafa ekki uppfært samanburðinn við Norðurlöndin til dagsins í dag enda hafa allar forsendur gjörbreyst frá árinu 2014. Nefndi formaður sem dæmi að gengi Evrunnar gagnvar íslensku krónunnihafi lækkað um 21,58%. Gengi norsku krónunnar hefur lækkað um 26,52% og gengi Bandaríkjadollars hefur lækkað um 1,45% gagnvart íslensku krónunni. Þessi breyting á genginu og sú staðreynd að laun á Íslandi hafa hækkað mun meira en á hinum Norðurlöndunum hafa gjörbreytt öllum alþjóðlegum launasamanburði en forysta ASÍ sá enga ástæðu til að upplýsa þingfulltrúa um þessar staðreyndir, sem er gjörsamlega óskiljanlegt.

Það er rétt að vekja athygli á að Samtök atvinnulífsins fjölluðu um þessa breyttu stöðu í frétt á heimasíðu SA 22. október 2015 en þar segir m.a. orðrétt: „Auk mikilla breytinga á gengi gjaldmiðla hafa laun á Íslandi hækkað mun meira en í öðrum ríkjum. Þessar breytingar gerbreyta alþjóðlegum samanburði á launakjörum.“

Formaður Verkalýðsfélags Akraness gangrýndi forystu ASÍ harðlega í ræðum sínum á þinginu fyrir að upplýsa ekki þing ASÍ um þessa breyttu stöðu en ítrekaði samt að allur samanburður í prósentum væri afar blekkjandi. Það er hins vegar rétt að geta þess að forysta ASÍ hefur ítrekað sagt að það skipti ekki máli hversu margar krónur launafólk fær í launaumslagið heldur sé það aukning á kaupmætti sem skipti öllu máli. Formaður VLFA blés á þessi rök og sagði í ræðum sínum að verkafólk færi ekki útí búð og verslaði með prósentum heldur krónum. En ef forysta ASÍ vill halda sig við kaupmáttaraukningarsamanburð þá er ljóst að kaupmáttur lægstu launa á Íslandi er helmingi hærri en á hinum Norðurlöndunum frá árinu 2000.

Formaður fór yfir það á þinginu að það væri með ólíkindum að forysta ASÍ vilji innleiða hér nýtt vinnumarkaðsmódel að norrænni fyrirmynd, enda eru öll módelin á Norðurlöndunum þannig innbyggð að þau skerða og takmarka frjálsan samningsrétt launafólks. Það er bláköld staðreynd sem enginn sem hefur kynnt sér þessi vinnumarkaðsmódel á Norðurlöndunum getur þrætt fyrir. Það liggur líka fyrir að öll vinnumarkaðsmódelin á Norðurlöndunum byggjast á því að samið sé um afar hóflegar launbreytingar og hafa aðilar Salek samkomulagsins nefnt að meðaltals launahækkanir á Norðurlöndum hafi verið 3,5% frá árinu 2000. Rétt er líka að vekja athygli á skýrslu sem aðilar Salek hópsins létu Steinar Holden frá Háskólanum í Noregi gera um nýtt íslenskt vinnumarkaðsmódel en í þeirri 28 blaðsíðna skýrslu koma orðin „hóflegar launahækkanir“ fram 19 sinnum.

Formaður fór yfir það á þinginu að ef verkalýðshreyfingin hefði tekið upp nýtt vinnumarkaðsmódel að norrænni fyrirmynd og samið með sama hætti og gert var á Norðurlöndunum frá árinu 2000 þá væri lægsti launataxti verkafólks 124.089 krónur en ekki 244.517 krónur á mánuði eins og hann er í dag. Formaður benti einnig á að launataxti iðnaðarmanna væri einungis 189.005 krónur ef samið hefði verið að meðaltali um 3,5% frá árinu 2000 eins og gert var á Norðurlöndunum.

Nú hafa launahækkanir kjararáðs verið mikið til umræðu síðustu daga og hefur Verkalýðsfélag Akraness bent á að ef þingmenn hefðu tekið sömu launahækkun og um hefur verið samið á hinum Norðurlöndunum frá árinu 2000 að meðaltali 3,5% þá væri þingfararkaupið í dag einungis 526.872 krónur á mánuði en ekki 1.101.194 krónur. Formaður spyr, vita þingmenn þetta? Það er ljóst að ef nýtt vinnumarkaðsmódel hefði verið tekið upp hér á landi að norrænni fyrirmynd árið 2000 þá væru laun á Íslandi um helmingi lægri en þau eru í dag og eru þau þó lág fyrir.

Á þinginu spurði formaður að því á hvaða vegferð æðsta forysta ASÍ væri í ljósi þess að þetta módel byggist á því að semja ætíð um afar hóflegar launahækkanir og það á sama tíma og lægstu laun duga ekki fyrir framfærsluviðmiðum sem Velferðaráðneytið hefur gefið út og ekki bara það, lægstu laun duga einungis til 15 júlí ár hvert. Hvað gengur forystunni til að ljá máls á því að beisla möguleika launafólks til að fá aukna hlutdeild í góðri afkomu fyrirtækja, en í gær kom fram að heildarhagnaður íslenskra fyrirtækja nam 327 milljörðum í fyrra og á árinu 2014 voru 215 milljarðar greiddir í arðgreiðslur til eigenda fyrirtækja á meðan kostnaður vegna launahækkana nam einungis 35 milljörðum.

Formaður fór líka yfir það að launahækkunum launafólks er ekki um að kenna að hér hefur því miður ríkt óstöðugleiki og töluverð verðbólga á liðnum áratugum. Formaður benti á að húsnæðisbóla á fasteignamarkaði hefur knúið verðbólguna áfram sem nemur um 50% verðbólgunnar og öll gögn sýna að það á bæði við fyrir hrun og eftir hrun. Allt tal um að óstöðugleiki í íslensku efnahagslífi sé íslensku launafólki að kenna stenst ekki nokkra skoðun og því er það grátlegt að forysta ASÍ skuli taka undir hræðsluáróður Seðlabankans, stjórnvalda og Samtaka atvinnulífsins að launahækkanir launafólks séu aðalorsakavaldur óstöðugleika og annarrar óáran sem veldur efnahagslegum óstöðugleika. Formaður benti á að árið 2014 hafi Samtök atvinnulífsins bent á að þróun fasteignaverðs og verðs á leiguhúsnæði er helsta ógnunin við markmið um verðstöðugleika á Íslandi.

Formaður lagði einnig fram spurningu til þingsins um hvernig ætti að lagfæra lægstu laun á íslenskum vinnumarkaði þannig að þau dugi fyrir þeim framfærsluviðmiðum sem hið opinbera hefur gefið út ef ætíð á að semja um hóflegar launahækkanir eins og nýtt vinnumarkaðsmódel gengur útá. Eða hvernig á að lagfæra kynbundinn launamun eða laun lögreglunnar, kennara, slökkviliðsmanna og annarra hópa sem telja sig hafa setið eftir í launamálum. Málið er að nýtt vinnumarkaðslíkan gerir alls ekki ráð fyrir slíkum leiðréttingum eða lagfæringum, en því miður er almennt launafólk ekki upplýst um hvað nýtt vinnumarkaðsmódel gengur út á og formanni finnst eins og það sé gert vísvitandi. Slíkt er alveg óskiljanlegt og formaður spurði á þinginu hvaða hagsmuni sé verið að verja með því að taka upp nýtt vinnumarkaðsmódel sem gengur út á skerðingu á samningsfrelsi launafólks þar sem samið verði um hóflegar launahækkanir. Svar við þeirri spurningu hefur formaður ekki enn fengið og mun ugglaust aldrei fá. Það er mikilvægt fyrir allt launafólk að brjóta þessa fyrirætlan um nýtt vinnumarkaðsmódel á bak aftur enda er þetta módel sem menn hafa í hyggju að taka upp alls ekki til hagsbóta fyrir launafólk svo mikið er víst!